Γνωριμία με τα Εργαστήρια
Ο δεύτερος πυλώνας στήριξης του πολιτιστικού κυττάρου του Λαογραφικού Μουσείου της Αράχωβας είναι η οργάνωση των εργαστηρίων των παραδοσιακών τεχνών και επαγγελμάτων που θα διδάσκονται δωρεάν σε αυτό. Έπειτα από εντατική προετοιμασία ενός τουλάχιστον εξαμήνου, κατέστη δυνατό από την 26 Ιουνίου 2012 να λειτούργησαν πιλοτικά στο κτήριο του Μουσείου τα Εργαστήρια Παραδοσιακών Τεχνών, ενώ η λειτουργία τους αναπτύχθηκε πλήρως από το φθινόπωρο του ιδίου έτους. Μετά από πρόσκληση σε όλους τους Αραχωβίτες ανεξαιρέτως, προσήλθαν να διδάξουν χωρίς αμοιβή 20 συμπολίτες μας την παραδοσιακή τέχνη που κατέχουν και άλλοι 160 όλων των ηλικιών για να διδαχθούν κάποια από τις παραδοσιακές τέχνες. Η προσπάθεια βρήκε αρωγούς και τους Συλλόγους της Αράχωβας. Η εντυπωσιακή συμμετοχή των συμπολιτών μας δείχνει την αποδοχή των Αραχωβιτών, που πλαισίωσαν τον έργο με πραγματικό ενθουσιασμό.
Στα Εργαστήρια διδάσκονται 18 αντικείμενα: Από το ράψιμο και το κέντημα όλων των κομματιών της τοπικής παραδοσιακής φορεσιάς, ως την ύφανση χαλιών στον παραδοσιακό αργαλειό και παλιές τεχνικές κεντήματος. Σε όλες τις τέχνες ακολουθούνται οι πατροπαράδοτες διαδικασίες. Ειδικότερα, όσον αφορά την υφαντική τέχνη,οι μαθητευόμενες παρακολούθησαν τον κούρο των προβάτων, το πλέξιμο των μιταριών, το διάσιμο του μαλλιού και το πέρασμα του στιμονιού στον αργαλειό. Θα ακολουθήσει το πλύσιμο, το ξάσιμο, το γνέσιμο και τη βαφή του μαλλιού έως την ύφανση. Όλες οι ανωτέρω διαδικασίες πραγματοποιήθηκαν από ηλικιωμένες γυναίκες του τόπου μας και καταγράφηκαν αναλυτικά από ερευνητές της Ακαδημίας Αθηνών.
Αναλυτικότερα, οι παραδοσιακές τέχνες που έχουν ως τώρα συμπεριληφθεί στο πρόγραμμα διδασκαλίας των Εργαστηρίων του Λαογραφικού Μουσείου Αράχωβας είναι οι ακόλουθες:
1. Υφαντική
2. Χρυσοκέντημα
3. Ασπροκέντημα
4. Γυναικεία παραδοσιακή φορεσιά
5. Ανδρική παραδοσιακή φορεσιά
6. Πλεκτά κάθε είδους
7. Τέχνη πέτρας
8. Τέχνη του σιδήρου
Όλες οι παραπάνω τέχνες διδάσκονται στο κτήριο του Λαογραφικού Μουσείου, εκτός από την επεξεργασία της πέτρας και τη σιδηρουργία που πρόκειται να διδαχθούν στα εργαστήρια, τα οποία θα διαμορφωθούν, ειδικά για το σκοπό αυτό, στις Καμάρες, τις θολωτές κατασκευές κάτω από τη μεγάλη γέφυρα, δίπλα στο κτήριο του Λαογραφικού Μουσείου. Παράλληλα, προετοιμάζεται η λειτουργία εργαστηρίων παρασκευής παραδοσιακών γλυκών και αρτοσκευασμάτων, τυροκομικής, κηροπλαστικής και ξυλογλυπτικής.
Τη στιγμή αυτή λειτουργούν στο κτήριο του Μουσείου 9 αργαλειοί, 10 τελάρα χρυσοκεντήματος και 8 μηχανές κεντήματος – ραψίματος με ιδιαίτερα μεγάλη συμμετοχή του κοινού.
Η συμμετοχή του κόσμου στα Εργαστήρια κρίνεται εξαιρετική και ουσιαστικά αποτελεί απόδειξη αποδοχής της προσπάθειας από την τοπική κοινωνία. Ιδιαίτερα ενθαρρυντικό είναι, ωστόσο, το γεγονός ότι στα Εργαστήρια του Λαογραφικού Μουσείου της Αράχωβας μαθητεύουν με ενθουσιασμό άνθρωποι όλων των ηλικιών, από μικρά παιδιά του Δημοτικού και του Γυμνασίου έως ηλικιωμένους συμπολίτες μας, με το μεγαλύτερο ποσοστό να αφορά νέες κοπέλες και γυναίκες ηλικίας 30 έως 50 ετών.
Για όλους μας ήταν, ωστόσο, έκπληξη η διαπίστωση ότι το κίνητρο της εκμάθησης κάποιας παραδοσιακής τέχνης από τους ντόπιους έχει και κοινωνική διάσταση. Εκτός από την απόκτηση μιας νέας γνώσης και άσχετα από οικονομικούς στόχους και επαγγελματικές προοπτικές, σπουδαίο κίνητρο είναι η αναζήτηση της κοινωνικής επαφής και της διαπροσωπικής επικοινωνίας. Σε κάθε περίπτωση διαπιστώνεται πως η λαϊκή παράδοση, που στην Αράχωβα αναμφισβήτητα έχει βαθιές ρίζες, στις σημερινές αντίξοες συνθήκες μπορεί να ανοίγει νέους δρόμους στην επικοινωνία των ανθρώπων ενός τόπου.
Οι διδάσκοντες
Αγγελή Στέλλα (υφαντική)
Αλιφραγκής Γεώργιος (τέχνη του σιδήρου)
Αλιφραγκή Βασιλική (ασπροκέντημα)
Γαμβρούλη Μαρία (υφαντική)
Γεωργακού Παναγιούλα (υφαντική)
Καλμαντή Χαρούλα (υφαντική)
Κεφάλας Παναγιώτης (τέχνη της πέτρας)
Κομνά Χαρίκλεια (γυναικεία παραδοσιακή φορεσιά)
Λαζαρή Γιαννούλα (πλέξιμο)
Μήτσου Χριστούλα (ασπροκέντημα, ανδρική και γυναικεία παραδοσιακή φορεσιά)
Οικονόμου Στέλλα (υφαντική)
Παναγάκος Δημήτριος (τέχνη του σιδήρου)
Παναγάκου Αικατερίνη (υφαντική)
Ρέββα Βιολέτα (ανδρική και γυναικεία παραδοσιακή φορεσιά)
Ράπτη - Ρεντίφη Καλή (χρυσοκέντημα)
Σπάρταλη Χρυσάφω (υφαντική, πλέξιμο)
Στεφανοπούλου Πανωραία (υφαντική)
Χαρίτου Ζαφειρούλα (αραχωβίτικο κέντημα)
Δημιουργίες μικρών μαθητριών
Το Λαογραφικό μας Μουσείο καμαρώνει περήφανα για τις δημιουργίες των μικρών μαθητριών που ανελλιπώς παρακολουθούν τα μαθήματα των Εργαστηρίων του. Αυτή η άμεση μετάδοση της ζωντανής παράδοσης από γενιά σε γενιά εκπληρώνει με τον καλύτερο τρόπο τον βασικότερο στόχο του Μουσείου, τη διατήρηση και αξιοποίηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
-
Εργόχειρα
-
Εκθέσεις
-
Ζωγραφιές
Κανονισμός λειτουργίας
ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΤΟΥ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΑΡΑΧΩΒΑΣ
Γενικοί κανόνες
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ
1) Οι διδάσκοντες τις παραδοσιακές αραχωβίτικες τέχνες είναι μόνο Αραχωβίτες.
2) Λόγω του περιορισμένου διαθέσιμου χώρου των Εργαστηρίων, δικαίωμα εγγραφής σε αυτά για την εκμάθηση κάποιας τέχνης έχουν κατά προτεραιότητα οι Αραχωβίτες και οι Αραχωβίτισσες. Εάν υπάρχει διαθέσιμος χώρος ακολουθούν οι κάτοικοι της περιοχής της Αράχωβας και έπονται οι κάτοικοι της περιφέρειας του Δήμου.
3) Αποκλείονται εντελώς από τη συμμετοχή στα Εργαστήρια για την εκμάθηση κάποιας τέχνης, όσοι ήδη ασκούν επάγγελμα σχετικό με τα διδασκόμενα.
4) Στα Εργαστήρια υπάρχει:
α) δειγματολόγιο όλων των υλικών που χρησιμοποιούνται σε αυτά και θεωρούνται ποιοτικώς άριστα. Για την ποιότητα των υλικών αποφαίνονται οι υπεύθυνες των Εργαστηρίων.
β) πλήρης και αναλυτική έκθεση όλων των χρησιμοποιούμενων υλικών για κάθε είδος εργοχείρου, οι τιμές τους, τα ονόματα των προμηθευτών και οι διευθύνσεις των καταστημάτων τους. Τα υλικά αυτά υποδείχτηκαν από τις υπεύθυνες κυρίες, οι οποίες τα έχουν ήδη χρησιμοποιήσει με βάση την άριστη ποιότητά τους, και αποτελούν σημείο σύγκρισης ως προς την τιμή και την ποιότητα με τυχόν άλλες πηγές προμήθειας.
5) Τα υλικά που απαιτούνται για τη μαθητεία στις διάφορες τέχνες χορηγούνται από τα Εργαστήρια. Οι προμήθειά τους γίνεται μόνο αφού προηγηθεί σύγκριση των τιμών με τις τιμές που έχουν κατατεθεί στην ανωτέρω έκθεση.
6) Η προμήθεια των υλικών που χρησιμοποιούνται για τα προσωπικά εργόχειρα βαρύνει αποκλειστικά την κάτοχο του εργοχείρου.
ΕΚΘΕΤΗΡΙΟ
Στο Εκθετήριο των Εργαστηρίων μπορούν να εκθέτουν τα εργόχειρα τους μόνο οι κυρίες που έχουν αποδεδειγμένα μαθητεύσει επαρκώς στα Εργαστήρια των Παραδοσιακών Τεχνών του Λαογραφικού Μουσείου, κατά την αξιολόγηση των διδασκόντων και σύμφωνα με τα τηρούμενα παρουσιολόγια. Απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η καλή ποιότητα των υλικών που χρησιμοποιήθηκαν.
Ειδικοί κανόνες
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΡΥΣΟΚΕΝΤΗΜΑΤΟΣ
Λόγω της πολυάριθμης συμμετοχής στο Εργαστήριο Χρυσοκεντήματος και με στόχο την εύρυθμη λειτουργία του και την καλή συνεργασία των συμμετεχόντων σε αυτό, καθορίζονται τα ακόλουθα:
1) Τα 10 τελάρα, που είναι η χωρητικότητα της αίθουσας του Εργαστηρίου, διατίθενται ως εξής:
α) 4 τελάρα (3 μεγάλα και 1 μικρό) για εκμάθηση στην τεχνική του χρυσοκεντήματος στα κομμάτια της ανδρικής και γυναικείας φορεσιάς:
1 μεγάλο τελάρο για το σιγκούνι
1 μεγάλο τελάρο για το σωκάρδι
1 μεγάλο τελάρο για δύο ποδιές με σχέδιο «πύργος»: μία με χρυσόνημα και μία με κίτρινο κορδόνι.
1 μικρό τελάρο για την ποδιά με χρυσοκέντημα τιρ-τιρ.
β) 2 τελάρα για τις δασκάλες κ. Κ. Ρεντίφη και Π. Χαιροπούλου.
γ) 4 τελάρα για προσωπικά εργόχειρα κυριών που μαθήτευσαν στο Εργαστήριο και δήλωσαν την επιθυμία τους αυτή.
2) Για την παραχώρηση τελάρου για προσωπικά εργόχειρα κυριών θα τηρείται αυστηρή σειρά προτεραιότητας. Προτεραιότητα θα έχουν όσες κυρίες μαθήτευσαν παλαιότερα και επί αρκετό διάστημα στο Εργαστήριο, σύμφωνα με τα τηρούμενα παρουσιολόγια, και απέκτησαν την απαραίτητη πείρα. Όσες κυρίες επιθυμούν να κεντούν δικό τους εργόχειρο σε τελάρο του Εργαστηρίου, μόνες τους ή σε συνεργασία με άλλες, παρακαλούνται να το δηλώνουν εγκαίρως, ώστε να καταρτίζεται η σχετική λίστα.
3) Ηθική υποχρέωση των κυριών που εργάζονται σε τελάρα του Εργαστηρίου είναι να αφιερώνουν κάποιο χρόνο βοηθώντας και στα τελάρα των μαθητευομένων.
4) Οι κυρίες που κεντούν δικό τους εργόχειρο αναλαμβάνουν και τα έξοδα των απαραίτητων υλικών.
5) Στα τελάρα που γίνεται εκμάθηση στην τεχνική του χρυσοκεντήματος τα υλικά χορηγούνται από τα Εργαστήρια.
6) Ως κριτήρια του καλού χρυσοκεντήματος και του κεντήματος με κορδόνι καθορίζονται τα ακόλουθα:
α) Η πιστή τήρηση του σχεδίου.
β) Οι “αόρατες” βελονιές με τις οποίες στερεώνεται η χρυσοκλωστή.
γ) Τα σωστά στερεώματα στην εκκίνηση και το τέλος, οι σωστοί κόμβοι.
7) Ως κριτήρια του καλού χρυσοκεντήματος με την τεχνική τιρ-τιρ καθορίζονται τα ακόλουθα:
α) Η φορά του χρυσονήματος κατά την εκτέλεση του σχεδίου.
β) Το στρωτό κέντημα.
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΥΦΑΝΤΙΚΗΣ
1) Ο τρόπος λειτουργίας του Εργαστηρίου του Χρυσοκεντήματος ισχύει αναλογικά και για το Εργαστήριο της Υφαντικής.
2) Η κάθε δασκάλα δικαιούται να διατηρεί έναν προσωπικό αργαλειό, ώστε να υπάρχει για τις μαθητευόμενες το υφαντό-πρότυπο στα διάφορα είδη του.
3) Οι υπόλοιποι 5 αργαλειοί διατίθενται ως εξής:
α) 3 αργαλειοί για εκμάθηση στις μαθητευόμενες στο Εργαστήριο.
β) 1 αργαλειός για το φλιωτό.
γ) 1 αργαλειός για τα μικρά κοριτσάκια.
4) Όταν η μαθητευόμενη υφάντρα ολοκληρώσει τη μαθητεία της σε όλα τα είδη (σκέτο, πλεχτό, γατοπάτι, φλιωτό), μπορεί να κάνει το δικό της υφαντό, μόνη της ή σε συνεργασία με άλλες. Για την παραχώρηση αργαλειού για προσωπικό υφαντό θα τηρείται αυστηρή σειρά προτεραιότητας. Προτεραιότητα έχουν όσες κυρίες μαθήτευσαν παλαιότερα και επί αρκετό διάστημα στο Εργαστήριο και αποδεδειγμένα κατέχουν την τέχνη της Υφαντικής. Όσες μαθητευόμενες επιθυμούν να υφάνουν δικό τους υφαντό, παρακαλούνται να το δηλώνουν εγκαίρως, ώστε να καταρτίζεται η σχετική λίστα.
5) Ως κριτήρια του καλού υφαντού καθορίζονται τα ακόλουθα:
α) το επαρκές χτύπημα το υφαδιού με το ξυλόχτενο για κρουστό υφαντό.
β) το σωστό μέτρημα στις βελονιές για να αντιστοιχούν σωστά τα φύλλα του υφαντού.
Με σκοπό τη διδασκαλία, καταγραφή και διάσωση των παραδοσιακών τεχνικών που σχετίζονται με τα διδασκόμενα μαθήματα, τα Εργαστήρια Παραδοσιακών Τεχνών του Μουσείου οργανώνουν τακτικά διάφορες παράλληλες δράσεις, τις οποίες καλούνται να παρακολουθήσουν οι συμμετέχοντες σε αυτά, αποκτώντας έτσι πολύτιμη εμπειρική γνώση και μάθηση. Οι δραστηριότητες που ως τώρα έχουν πραγματοποιηθεί αφορούν ορισμένες από τις βασικές διαδικασίες που προηγούνται της ύφανσης, όπως τον παραδοσιακό κούρο των προβάτων, το πλέξιμο των μιταριών, το διάσιμο του στημονιού και το πέρασμα του στημονιού στον αργαλειό. Οι επόμενες δράσεις που προγραμματίζονται αφορούν το πλύσιμο, το ξάσιμο, το γνέσιμο και τη βαφή του μαλλιού. Όλες οι ανωτέρω παραδοσιακές τεχνικές διδάσκονται από ηλικιωμένες και πεπειραμένες γυναίκες του τόπου μας και καταγράφονται λεπτομερώς από ερευνητές του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών.
Παραδοσιακός κούρος
Ο παραδοσιακός κούρος πραγματοποιήθηκε στις 22 Μαΐου 2012 στο ποιμνιοστάσιο του κ. Γιάννη Ράπτη, στο Ζεμενό της Αράχωβας. Τη διαδικασία παρακολούθησαν 10 από τις κυρίες (δασκάλες και μαθήτριες) που συμμετέχουν στο μάθημα της υφαντικής, ενώ το μαλλί συλλέχθηκε σε τσουβάλια με σκοπό να ακολουθήσει σύντομα η με παραδοσιακό τρόπο επεξεργασία και βαφή του.
Διάσιμο του στημονιού
Το διάσιμο του στημονιού και το πέρασμά του στον αργαλειό πραγματοποιήθηκε στις 4 και 5 Ιουλίου 2012 στην αυλή του Λαογραφικού Μουσείου. Στη δραστηριότητα αυτή, η οποία έλαβε εορταστικό χαρακτήρα με την επί τόπου παρασκευή τοπικών παραδοσιακών κερασμάτων στο παρασκευαστήριο-κυλικείο του Μουσείου, συμμετείχαν δεκάδες γυναίκες του τόπου μας, λαμβάνοντας ενεργό ρόλο σε όλες τις σχετικές διαδικασίες, τις οποίες δίδαξαν με άριστο τρόπο οι τελευταίες εναπομείνασες υφάντρες της Αράχωβας που γνωρίζουν τις παραδοσιακές αυτές τεχνικές
Διεθνής Ημέρα Μουσείων 2014
«Τα Μουσεία ενώνουν» ήταν το φετινό θέμα της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων. Εμείς στο Λαογραφικό Μουσείο Αράχωβας, στις 28 Μαΐου 2014 θελήσαμε να υφάνουμε δεσμούς ανάμεσα στο χθες και το σήμερα, ενώ παράλληλα να δημιουργήσουμε νήματα επικοινωνίας στις διαφορετικές γενιές. Οι παλιές τεχνίτριες ανάμεσα στα παιδιά του Δημοτικού Σχολείου -που γέμισαν την αυλή του Μουσείου με τη ζωντάνια τους- ήταν η εικόνα που σημάδεψε την ημέρα.
Οι κυρίες των Εργαστηρίων Παραδοσιακών Τεχνών του Μουσείου έβαψαν νήματα με τον παλιό παραδοσιακό τρόπο και έδειξαν σε όσους παραβρέθηκαν τον τρόπο που γινόταν το διάσιμο του στημονιού. Για την βαφή των μάλλινων νημάτων χρησιμοποιήθηκαν φυτά αυτοφυή στην ελληνική ύπαιθρο, με τον βρασμό των οποίων έγινε η παρασκευή των φυτικών χρωμάτων που έδωσαν το τελικό χρώμα στα νήματα. Στη συνέχεια, με το διάσιμο έγινε η τακτοποίηση του στημονιού, που μέχρι τότε ήταν τυλιγμένο σε καρούλια, στο αντί του αργαλειού και με το μίτωμα το πέρασμα του διασιδιού (στημονιού) στα μιτάρια και το χτένι, για να δεθεί τέλος στο μπροστινό αντί του αργαλειού.
Το Λαογραφικό Μουσείο σε συνεργασία με το Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας προετοίμασαν και σχεδίασαν αυτή την εκδήλωση, ωστόσο η υλοποίησή της, για μια ακόμη φορά, οφείλεται στο μεράκι των τεχνιτριών του Μουσείου, τον εθελοντισμό των φίλων του και στην υλική και ηθική στήριξη από όλους τους Αραχωβίτες και τις Αραχωβίτισσες. Η εκδήλωση του Λαογραφικού Μουσείου Αράχωβας συμπεριλήφθηκε για πρώτη φορά στο επίσημο πρόγραμμα του Ελληνικού Τμήματος του ICOM (TheInternationalCouncilofMuseums– HellenicNationalCommittee).
Η αφίσα της εκδήλωσης
Το πρόγραμμα της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων 2014 του ICOM
Φωτογραφίες από την εκδήλωση
